Čiji je Sandžak?
Sudeći po konfuziji zastupljenoj u medijima, zatatim u ”naučnim” saopštenjima, verbalnoj komunikaciji mnogih političkih subjekata, pa i u narodnim laičkim formulacijama i diskusijama, a osobito u formulama onih koji ovu regiju integrišu u svoje navodno historijske zemlje i etimone njihovog nacionalnog i konfesionalnog nasljeđa i prava, još nije jasno šta je Sandžak i čiji je Sandžak. Nabaška što mnogi negiraju njegov geopolitički integritet, dokrpljavaju ga svojoj nacionalnoj euforiji i projektima naslonjenim na ono umrtvljeno načertanijevsko slovo, koje još lebdi iznad ove bošnjačke zemlje, plašeći se da se sa Bošnjacima ne preseli uz neku fundamentalističku zemlju, kao da je Sandžak leteći ćilim. A on nije, tu je u srcu Balkana gdje je uvijek i bio i pripadao onima koji su tu živjeli sa svojim stadima i okućnicama.
Sandžak je i danas jedna homogena geopolitička regija koja miroljubivim sponama spaja četiri susjedana naroda i njihove države: Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru, Kosovo i Srbiju. Primjer je najveće ljudske tolerancije u Europi i nema toga Sandžaklije koji bi zametnuo kavgu među susjedima, već samo slogu i mobu da se i susjedu pomogne tamo gdje ne može sam.
Dakle, Sandžak je ovdje, ovdje su i njegove Sandžaklije. Sandžak je jedan i nedjeljiv još od najstarijih vremena, od onih bogumila, a biće i prije njih – kada je bio na razmeđu Rimskog carstva i Vizantije, može biti i prije u starom svijetu, razmeđe ilirskih, tračkih, helenskih, gotskih plemena.
I u dugom historijskom prostoru ova regija je zadržavala svoju samosvojnost i geografsku, i etničku i kulturološku.
Neki drugi narodi dolazli su na ove visoravni, i prolazili tumarajući za plijenom po Europi – istočno i zapadno.
Sandžak je ostajao gdje je i bio, jedan i nedjeljiv, sve do onog Berlinskog kongresa čiji su ciljevi bili kodifikovani u papskim bulama i krstaškim aspiracijama – pretvaranje vina u krv, spaljivanje na lomačama i licemjerstvo. Sandžak je odlukom sile i mržnje djeljen na parčiće, da bi poslije 1912. bio prepolovljen i zadavljen. Rezultati toga nasilja su mnogi genocidi i egzodusi – i nestajanje jednoga historijskog naroda, iza kojeg su ostajale duvarine i groblja, koje su osvajači zatirali i pokrivali projektima o svojoj baštini i pravu na ovu zemlju. Ali, i te duvarine su Sandžak. I ta mezarja su Sandžak.
Nažalost, u ”načne” sadržaje koji se ustremljuju na ovu geopolitičku regiju, učestvuju, sem onih iz bližeg i daljeg okruženjog i njihovog ”Kultur kampfa”, i neki bošnjački ”naučnici” – historičari, političari i nepolitičari, pisci, pa čak i ”bozadžije i burekdžije” – svi profiteri iz prve ruke.
Političko, tragovačko i ćiftinsko profitersto eksponira se kao komponenta u identitetu mnogih Bošnjaka, počevši od onih ”jajara” pa sve do jednog dijela bošnjačkog klera koje sjedi u prvim redovima sa ”balkanskim kasapima” i vrhuni iznad glava onih koji ispraćaju svoje maloumne kraljeve i kraljice, čekajući da ih poprska neki žrec istom vodicom kojom su prskani ”vitezovi” genocida u Srebrenici i opkoljenom Sarajevu.
Sandžak je u Sandžaku, kao što je Bosna u Bosni – sve je na svojem mjestu, gdje treba i gdje je bilo.
A nažalost, u vokabolaru nekih kratkoumnih glava, još se eksponiraju svijesti o neutemeljenom Sandžaku, koji je bio jedno vrijeme i autonomija, pa je neki zli dusi zakinuše u cvijetu. Njihovi sljedbenici i poslušnici nastavljaju, valjda iz neznanja, da anuliraju historiske činjenice o Sandžaku kao makar i kulturnoj autonomiji, o identitetu njegovog naroda, jezičkoj posebnosti i kulturi.
Oni govore i pišu Raška oblast, Srbijanski Sandžak, Crnogorski Sandžak – a on je samo Sandžak, kao međugranična regija između ”dva oka u glavi”.
Niko ne osporava toponimsku//hidronimsku jedinicu Raška, koju imenovaše oni Iliri diveći se vodi i prirodi, ali je danas Sandžak sadržaj iz duše naroda koji ovdje egzistira i nasljeđuje ono što su mu preci ostavljali upisano po ostronošama, pešterima, bihorima, arzama, uvcima, tarama i ljumama.
Sandžak je jedan i jedinstven, geopolitički, historijski, jezički… On se, iz bliže političke projekcije, može oslovljavati samo kao Južni Sandžak i Sjeverni Sandžak.
Conclusion
Dakle, u zaključku, pravilno je govoriti i pisati samo ovako: Južni Sandžak, Sjeverni Sandžak.