Među 174 registrovane nacije, koje skladno žive u Luksemburgu, susrećemo i malobrojnu zajednicu Jeniša, naroda kojeg zbog, njima karakterističnog, nomadskog, načina života mnogi nazvaju „Bijelim Ciganima“. Oni poriču bilo kakvu vezu sa Romima i tvrde da vode porijeklo od starih Kelta.
Piše: Jusuf Babačić
O porijeklu Jeniša postoje samo predpostavke, jer nijedna priča na ovu temu nema naučnu podlogu. O nomadima postoji zapis pronađen u Frajburgu još 1037. godine, ali se ne zna da li se radi o današnjim Jenišima. Jedni tvrde da su Jeniši potomci dezertera i izbjeglica tokom tridesetogodišnjeg rata (1618-1648), između katolika i protestanata. Neki opet tvrde da su Jeniši porijeklom od Bijelih Cigana sa sjeverozapada Indije. Ima i predpostavki da su Jeniši porijeklom Jevreji, jer imaju prezimena slična jevrejskim, a i u jeniškom jeziku se susreću i mnoge riječi iz hebrejskog jezika. Mnogi etnolozi tvrde da se Jeniši pojavljuju početkom 18. vijeka kao potomci marginalizovanih grupa njemačkog govornog područja. U prilog ovoj tvrdnji ide i činjenica da je njihov, jeniški jezik koji je mješavina nekoliko jezika: njemačkog, danskog, vlaškog, romskog i hebrejskog, sa najizraženijom komponentom njemačkog dijalekta kojim se govori u Švajcarskoj. Jeniški jezik je priznat, ali bez određene teritorije na kojoj se upotrebljava, i na registru je jezika kojima se govori u svijetu. Poznati istoričar i etnolog iz Toronta Paul Robert Magocsi tvrdi da se ne može dokazati tačno porijeklo Jeniša obzirom da je u Evropi bilo mnogo nomada, zbog mnogobrojnih ratova koji su generirali bijedu i siromaštvo.
Među Jenišima ima istaknutih pojedinaca na svim stvaralačkim poljima, no zbog siromaštva njihovog maternjeg jezika, većina svoja djela piše na jezicima naroda među kojima žive. Kao i Romi, Jeniši imaju jaku muzičku kulturu. Njihovi vrsni muzičari su poznati po „sviranju na uho“ i rado su slušani svuda po Evropi. Među jeniškim muzičarima ima i onih koji su na svjetskom glasu, kao što je Stephan Eicher i drugi. Pored muzike susrećemo i poznata jeniška imena na polju sporta: Francois Remetter- bivši golman francuske fudbalske reprezentacije, zatim Maurice Chanet- bivši šampion Evrope u boksu, kao i njegov sin Jackson bokserski šampion Evrope 2005. godine. Poznati američki glumac Yul Brunner je takođe Jeniš švajcarskog porijekla.
Jeniši žive rasuti po cijeloj Centralnoj i Zapadnoj Evropi. Najviše ih je u Njemačkoj, oko 200.000, zatim u Belgiji 70.000, Mađarskoj 60.000, Švicarskoj 50.000, Austriji 35.000, Bjelorusiji 11.000. U Francuskoj Holandiji kao i u zemljama Istočne Evrope, gdje takođe žive Jeniši, nijesu poznati podaci o njihovom broju. Danas oko 40.000 Jeniša živi tradicionalnim, nomadskim, načinom života, putujući tokom cijele godine u karavanama. U mjestima gdje žive zajedno sa Romima, zbog sličnog mentaliteta, u iste bivaju asimilirani. Tokom Drugog svjetskog rata doživjeli su istu sudbinu, progonjeni su od strane nacista.
Foto: Neoficijelna jeniška zastava
Niti u jednoj evropskoj zemlji, osim u Švajcarskoj, nemaju status nacionalne manjine. U Švajcarskoj su poslije formiranja organizacije „Društvo putujućih“(1975.g.), koja je član „Međunarodnog saveza Roma“, a koja kod švajcarskih vlasti zastupa interese Jeniša i ostalih nomadskih grupa, priznati kao nacionalna manjina i to pod imenom „Putujući“. Naseljeni su uglavnom u istočnom dijelu Švajcarske, u kantonu Graubünden. Iako su u Švajcarskoj priznati kao nacionalna manjina u prošlosti su u ovoj državi doživjeli velike neprijatnosti. Naime, da bi spriječili nomađenje ove populacije, koje je podrazumijevalo nehumane uslove života, Švajcarska 1912. godina donosi zakon po kojem bi se djeca onih koji su nemarni prema istim mogla oduzeti, smjestiti u domove ili dodijeliti na brigu drugim porodicama. Ovaj zakon je najviše pogodio Jeniše, upravo zbog nomađenja koje je jenišku djecu sprečavalo da pohađaju školu, a i živjela su u totalno lošim uslovima. Oko 600 jeniške djece je oduzeto , smješteno u domove i druge porodice, bez prava kontakta roditelja sa djecom sve do punoljetstva. Željelo se na ovaj način iskorijeniti nomađenje ove populacije i dovesti Jeniše u normalne tokove života. Ovakav način „prevaspitanja“ doveo je jenišku populaciju u diskriminatorski položaj u švajcarskom društvu. Dešavale su se i kriminalne radnje od strane organizacija koje su se brinula o ovoj djeci, kao što je prodavanje djece i slične nehumane radnje, što je otkriveno sedamdesetih godina prošlog vijeka. Jeniška književnica Mariella Mehr (rođena 1947. g.) iz Švajcarske napisala je roman u kojem je iznijela sjećanja na vrijeme kada je bila žrtva nasilnog „okulturivanja“ Jeniša. Pojavom ovog romana i književnica i cijeli slučaj su postali poznati u svjetskim razmjerama. I drugi poznati jeniški književnici su dosta pisali na ovu temu.
Jedna od najpoznatijih tradicionalnih manifestacija nomadskih grupa iz cijele Evrope, među kojima su dominirali Jeniši je vašar „Fekerhilbi“ na jezeru Lucerne, koji je stoljećima održavan na ovom mjestu, 1832. godine je zabranjen, da bi pregovorima predstavnika Jeniša i švajcarskih vlasti, nakon 150 godina ( 1982.), bio ponovo obnovljen. Ovo su bili pokušaji zatiranja jeniške kulture i običaja.
U Luksemburgu živi oko 3200 pripadnika ovog naroda. Do početka 20-og vijeka pojavljuju se u Pafentalu, Ešu, Etelbriku i drugim mjestima države kao trgovci porculanom, mijenjajući ga za staro gvožđe i polovnu garderobu, a od početka dvadesetog vijeka najbrojniji su na sjeveroistoku grada Luksemburga, tačnije na sjeveroistoku Kiršberga, u mjestu Weimerskirch, gdje generacijama žive mnoge jeniške porodice. No bez obzira što u Luksemburgu nemaju status nacionalne manjine, oni, kao i ostale nacije koje žive u ovoj državi, uživaju sva prava po najvećim međunarodnim standardima. Da je to tako uvjerićete se ako posjetite naselja u kojima žive Jeniši. Iako je jedna od glavnih karakteristika ovog naroda nomađenje, vrlo mali broj luksemburških Jeniša praktikuje ovakav način života. Uglavnom, kao i ostali narod, žive u lijepo opremljenim kućama, rade i školuju se. U Luksemburgu postoji i poznati „Jeniški klub-Luksemburg“ u kojem se okupljaju Jeniši, njegujući svoju kulturu i običaje. Imaju tijesnu saradnju sa jeniškim klubovima širom Evrope, naročito sa klubovima koji okupljaju jenišku populaciju u Njemačkoj.