Uzvodno uz rijeku Rašku, prema njenom izvoru, desetak kilometara od Novog Pazara, pokraj same rijeke Raške i puta koji vodi prema Tutinu i Pešteri, nalaze se ostaci srednjovijekovnog grada koji je enigma za srpske arheologe i historičare a ujedno i zabranjena zona za bošnjačke znanstvenike.
Autor: Emir Bajrović
Osamdesetih godina prošlog vijeka, ekipa arheologa Marka Popovića je istraživala ovaj lokalitet. Međutim, nisu uspjeli naći nikakav konkretan dokaz za teoriju zbog koje su i prevrtali to ”neprocjenjivo kamenje”. Nedostatak dokaza nije ih spriječio da napišu nekoliko knjiga o tome kako je moguće da je na tom lokalitetu zapravo Stari Ras. Na osnovu Popovićevih radova, taj lokalitet je 1978. godine, kao svjetsko kulturno dobro, stavljen na listu UNESKA.
Međutim, prije deceniju i pol, ekipa Filozofskog fakulteta u Beogradu, na čelu sa akademikom Jovankom Kalić je oborila Popovićevu teoriju dokazavši da Ras nije na spomenutom lokalitetu. Osim toga, oni su izašli sa novom teorijom da se Ras nalazi na Gradini – Postenje nedaleko od grada Raške (i taj je lokalitet pod zaštitom UNESKA).
Popovićeva teorija je i od strane mnogih drugih srpskih arheologa i historičara više puta osporavana. Rasprave o pravom lokalitetu Starog Rasa (navodne prijestonice Nemanjićke srpske države) su se rasplamsale unutar srpske akademske zajednice do te mjere da je Stari Ras postao najveća enigma srpske historije. Sada već postoji nekoliko teorija. Najinteresantnija je ona koja je trebala da pomiri sve ostale, odnosno da je Ras skup više lokaliteta i utvrda a ne grad.
Kako je moguće da ni stručnjaci ne znaju šta je bio Ras i da li je Ras uopće postojao, pitanje je koje se nameće poslije svega?!
Bez obzira na neosnovanost tvrdnje da se na tom lokalitetu nalazi Ras, ukoliko krenete u obilazak istog, sačekaće vas veliki znak namijenjen turistima. Na znaku piše da se nalazite u Starom Rasu. Koliko politike ima u svemu ovome ne treba ni govoriti. Nacionalističkim krugovima među kojima prednjači SANU itekako odgovara takva historijska ”činjenica” koja je što se tiče Bošnjaka (koji su starosjedioci tog prostora) više ipak historijska nepravda. Sa pravom se čudimo koliko je samo sredstava uloženo da se dokaže da je na tom prostoru stara srpska prijestonica i kako je na tom prostoru ”srpsko pleme najstarije”. A sve u cilju dokazivanja još mračnije teorije o srpskom porijeklu domaćeg stanovništva i prava srpskog naroda nad sandžačkom teritorijom.
Koji grad je tamo?
Novopazarcima ovaj lokalitet, koji je sada već obilježen nekim njima potpuno nepoznatim imenom, nikada nije bio enigma – za razliku od srpskih historičara koji iz dalekog Beograda raspravljaju o njemu. Novopazarci ovaj lokalitet oduvijek zovu Pazarište! Upravo taj naziv skriva ime ovog srednjovijekovnog grada. Taj grad se zove Trgovište!
Kako su za bošnjačke znanstvenike ostaci ovog grada postali zabranjena zona, moramo se osloniti na srpske izvore. Čak i srpski historičari priznaju da postoje dokazi da su to ostaci Trgovišta, ali ne mogu da se slože da li je čitav lokalitet Trgovište ili je neki njegov dio ustvari Ras.
Bilo kako bilo, ako imamo Novi Pazar moramo imati i Stari Pazar. Trgovište to i jeste, to je Stari Pazar. U izvorima ovaj grad se spominje kao Trgovište a Turci ga nazivaju Eski Bazar (Stari Pazar). Ovaj grad je postojao uporedo sa Novim Pazarom i mnogobrojni izvori govore u prilog tome. Zna se da je u Trgovištu 1459. postojao turski subaša a godine 1461. i turski kadija. Ovaj grad je i razlog zašto se Novi Pazar zove Novi Pazar. Riječ Trgovište se prevodi kao pijaca a Bazar je turska riječ za isto.
Gdje je Nemanjina prijestonica?
Nasuprot onome što je godinama pisalo u udžbenicima iz historije koji su se izučavali u Srbiji, posljednjih godina pojavili su se neki novi detalji vezani za srpsku srednjovijekovnu prijestonicu. Pisalo je, a u nekim udžbenicima još uvijek piše, da se Stefan Nemanja susreo sa Barbarosom u Rasu, međutim njemački zapisničari koji su bili prisutni zapisali su nešto drugo. Godine 1189. Fridrih Barbarosa dolazi sa svojom vojskom u srpsku prijestonicu Niš i tamo se sastaje sa Stefanom Nemanjom. Iako srpske legende kažu da je Stefan bio u lošim odnosima sa svojom braćom, njemački zapisničari svjedoče da su i njegova braća prisutna. Pa gdje je onda prijestonica srednjovijekovne Srbije? Izgleda da je to bio Niš!
Bogumilske ćelije
Foto: Bogumilska ćelija u selu Paljevo, Sandžak
Iznad ušća Sebečevske rijeke u rijeku Rašku a iznad samog lokaliteta Trgovišta i iznad puta koji vodi prema Tutinu nalazi se kompleks pećina čiji su ulazi izidani a unutrašnjost djelimično obrađena. Ovo je jedno od mnogih čudesa samog lokaliteta. Radi se o bogumilskim pećinama – ćelijama molitveno – isposničkog karaktera, od kojih su neke kasnije obrađivane u orijentalnom stilu. Ovakve ćelije tipične su za Rašku bogumilsku školu koja je jedna od najstarijih, ako ne i najstarija, bogumilska škola. Najpoznatija takva bogumilska pećinska ćelija nalazi se u selu Paljevu na Pešteri. I ovi lokaliteti su naravno zabranjeni, SPC ih svojata i ne želi ih ustupiti.
Kome Stari Pazar pripada?
Stari Pazar je dio naše historije, i kulturna je baština bošnjačkog naroda a i čitavog svijeta i svjetske civilizacije. Ovaj lokalitet je svjedočanstvo u kamenu koje svjedoči o divnoj prošlosti našeg naroda. To nije samo obično kamenje, to je kamenje koje bi da svako uzme a nikome se ne da.
To je kamenje koje stoji i priča svoje priče svakom putniku prolazniku.